Inleiding op de historische teksten van en over Rietveld en het gebouw (onder de tekst), door Marijke Kuper, kunsthistoricus en Rietveldexpert

Het gebouw van de Rietveld Academie is niet zomaar een onderwijsgebouw; het was en is een groots gebaar van de architect naar de gebruikers, naar studenten en docenten – maar ook naar de omgeving.

‘Het wordt een strak en simpel gevalletje’ lichtte Rietveld in zijn typisch relativerende woordgebruik het ontwerp toe tijdens de presentatie in 1959. Na jaren van plannen en ontwerpen was eindelijk het verlossende woord gekomen van het Ministerie van OKW dat met de nieuwbouw van het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs (IvKNO) kon worden begonnen. Het zou nog vijf jaar duren voordat de architect de memorabele gebeurtenis bijwoonde van de eerste paal die in de Amsterdamse bodem werd geheid. Rietveld overleed hetzelfde jaar - in 1964 - zonder ooit te ervaren hoe studenten en docenten, de ruimte die hij hen had toebedeeld, zouden benutten; hoe inspirerend het ritme, de verhoudingen, de flexibiliteit en de openheid van de architectuur zouden werken. Rietveld ontwierp een glazen gebouw dat licht is en overzichtelijk. Hij geloofde in de synergie tussen architectuur en gebruikers en stelde zich voor dat - in de volkomen openheid van het gebouw - het zien van elkaars werk en het zien van de ander aan het werk zouden stimuleren. De kruisbestuiving van de verschillende afdelingen onderling zou bijdragen aan de internationale ontwikkeling van vormgeving en kunst. Rietveld verwoordde zijn bedoelingen klip en klaar in een tekst die hij in 1955 schreef voor de zomerkrant van het IvKNO en die integraal op deze website wordt weergegeven.

In Rietvelds ontwerp vallen vorm en inhoud samen. In de jaren vijftig stelde Rietveld dat het onderwijs aan het IvKNO aan modernisering toe was, waarbij wat de kunstnijverheid betreft samenwerking met de industrie een speerpunt was en de beeldende kunst richtinggevend moest zijn. Hij zette deze gedachte door in zijn ontwerp voor een onderwijsgebouw dat een toonbeeld is van waar en hoe het moderne, de creativiteit en de industrie elkaar kunnen treffen en verheffen.

Na 1964 is Rietvelds compagnon Joan van Dillen verantwoordelijk voor de bouw. In 1966 overlijdt Van Dillen. Het gebouw is dan al in gebruik, hoewel nog niet helemaal af. Johan van Tricht, van oorspronkelijke maatschap Rietveld, Van Dillen en Van Tricht zal het onderwijsgebouw uiteindelijk opleveren. De instelling heet dan niet langer meer Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs. Met de invoering in 1963 van de Wet op voortgezet onderwijs behoort het belegen begrip kunstnijverheidsinstituut definitief tot het verleden. Kunst- en kunstnijverheidsopleidingen heten voortaan academies. Wanneer Rietvelds gebouw op 18 mei 1967 officieel in gebruik wordt genomen, is het instituut omgevormd tot een academie die uit eerbetoon aan Gerrit Rietveld naar hem is vernoemd. Vanzelfsprekend gaat ook het gebouw deze naam dragen. ‘De Rietveld’ is inmiddels een begrip in binnen- en buitenland.

Een selectie van de artikelen die zijn verschenen bij de ingebruikname van Rietvelds eerste grote gebouw van betekenis in Amsterdam wordt integraal op deze website weergegeven. Critici en vakgenoten geven hierin de algemene opinie weer en constructie en materialen worden toegelicht. Niemand wist dit echter zo prozaïsch te doen als Rietveld zelf die in een brief aan Willem Sandberg zijn creatie omschreef als een ruggengraat beschermd door een glasmantel.

Gerrit Rietveld: "De nieuwe school", De Zomerkrant (IvKNO) 1955:
1955_Zomerkrant.pdf

Gerrit Rietveld: "Kunstnijverheidsschool in Amsterdam" Bouw 18 (1963) 16, 497:
1963_Rietveld B18.pdf

"Instituut voor kunstnijverheidsonderwijs te Amsterdam" Bouw (1964) 16, p 559:
1964_Bouw 1964.pdf

J.J. Vriend: "Gerrit Rietveld Academie", Groene Amsterdammer, 27 mei 1967:
1967_Vriend.pdf

K. Wiekart: "Een posthume overwinning", Vrij Nederland, 27 mei 1967:
1967_Wiekart.pdf

W. Röling: "Architect Rietvelds nieuwste gebouw", Algemeen Handelsblad 10 juni 1967:
1967_Roling.pdf

J. van Tricht: "Instituut voor kunstnijverheidsonderwijs Gerit Rietveld Academie Amsterdam", Bouwkundig Weekblad 86 (1968) 11, 173-177:
1968_Van_Tricht.pdf

J. van Tricht: "Gerrit Rietveld-academie", Bouw, 18 mei 1968, A. Buffinga: "Commentaar", Bouw 18 mei 1968 , 790-797:
1968_Van_Trichtbuf_0001.pdf

Met dank aan:

Marijke Küper
Jaap Oosterhoff

Rietveld Schröder Archief
Centraal Museum Utrecht